Keuzes maken is van alledag, van alle tijden en van alle leeftijden. We doen het zo vaak dat het er gewoon bij hoort. Soms denken we dat we tegenwoordig meer te kiezen hebben dan ‘vroeger’ en dus ook meer last hebben van dat kiezen. Maar is dat eigenlijk wel zo, vraagt Karin Terpstra zich af.

We maken keuzes vanaf onze vroegste jeugd: je kiest over de kleding die je aantrekt, met welk speelgoed je kiest, naar welke middelbare school je gaat. Keuzes maken gaat ons hele leven door. De impact van de keuzes wordt groter naarmate je ouder wordt en die keuzes zullen langer doorwerken. Terugkomen op ‘verkeerd’ gemaakte keuzes is niet makkelijk. Het vergt moed en durf om opnieuw te beginnen: met relaties, banen, studies en vrienden.

We zijn zeker niet allemaal in staat om deze moed bij onszelf te vinden en in te zetten. Vaak kiezen we voor doormodderen. Misschien wel jammer – misschien ‘doodzonde’. Maar misschien ook wel ‘noodzakelijk’. Soms hebben we het niet voor het zeggen. Onderzoek  wees uit dat kinderen die in hun vroegste jeugd moesten ploeteren om te overleven, heel goed kunnen omgaan met tegenslagen, niet snel in de stress schieten om iets wat niet lukt. Dit type, overlever, kan mogelijk beter de moed vinden om zich te heroriënteren. Overleven is soms nodig, soms is het groot en zichtbaar, soms is het klein en onzichtbaar. De durf die nodig is bij ‘onzichtbaar’ overleven is misschien nog wel intenser dan die bij ‘zichtbaar’ overleven. Denk aan slachtoffers van pestgedrag, denk aan onveilige thuissituaties.

Voor ieder individu is het wenselijk om zichzelf te leren kennen op een gedegen manier, zodat hij wéét wat hém te wachten staat en hij wéét hoe hij daarmee kan omgaan, zowel proactief als reactief. Als het uitgangspunt is om te weten wie je bent en weten hoe je kunt omgaan met wat jou overkomt, zal de keuzestress beslist reduceren en om te buigen zijn tot tevredenheid.

Van levensbelang
Sinds ruim 9 jaar werk ik als studiekeuzecoach en help ik jongeren met het maken van hun studiekeuze. Al snel merkte ik dat het voor coachees niet alleen om die studiekeuze gaat. Het gaat om een zodanig bestendige keuze, dat je bijna zou kunnen spreken van een levenskeuze. Laten we zeggen, een keuze die van levensbelang is. Het gaat er voor de coachee namelijk vaak om dat die keuze bepalend is voor de rest van je leven. Daarmee wordt de keuze wel echt een stresskeuze. Het is zeker belangrijk om een goede studiekeuze te maken, maar het is niet van levensbelang. Mijn visie is dat je bij studieuzecoaching iemand leert zichzelf te kennen, te herkennen en te weten wat bij hem past. Als er dan een keuze gemaakt wordt voor een volgende stap, zoals een studie, dan is het belangrijk dat die studie past bij dit moment in het leven. In de komende vier studiejaren zal deze jongere zich ontwikkelen en tot een completer mens uitgroeit. En dan wens ik dat deze jongere klaar is om de stap naar de arbeidsmarkt te zetten.

De ontwikkeling in die studieperiode zal gepaard gaan met talloze keuzes. En elke keuze draagt verder, sluit weer iets af en ontsluit weer iets anders. En dat betekent ook weer dat er bij elke keuze spijt gevoeld kan worden. Volgens mij is dat keuzestress: de druk die op de juistheid van de keuze gelegd wordt. En wat als die juistheid niet juist blijkt te zijn? Dan niet dus. Aan oude mensen wordt wel eens de vraag gesteld, heb je spijt van bepaalde keuzes in je leven? Of zou je, terugkijkend, dingen anders gedaan hebben? De antwoorden zijn divers; soms zouden zij dingen anders gedaan hebben, soms hebben ze nergens spijt van. De antwoorden doen er eigenlijk niet toe. Het is gebeurd, er is geleefd, er zijn fouten gemaakt én er is vergeven.

Mijn visie op keuzes maken is dat je doet wat je het beste acht, in deze situatie op dit moment in deze fase van je leven. En dat betekent dat de keuze een optimum is. Beter dan dit kan niet, op dit moment in deze fase onder deze omstandigheden. Het betekent dat we ons erbij neerleggen. Dat we tevreden zijn met wat er is. Maar hoe zit het dan met jezelf uitdagen? Als we uitgaan van het feit dat de keuze een optimum is, het beste van dit moment, dan is het belangrijk dat we ook echt een optimale keuze maken. Niet té snel tevreden zijn.

Oeps. Toch keuzestress dan? Nee, maar we mogen onszelf uitdagen. We mogen onszelf vermoeien met het kiezen. Niet de gemakkelijkste weg nemen. Wel de overweging aangaan. Hoeveel kunnen we ‘weten’? We weten veel; we kunnen lezen, praten, overleggen, ons informeren, ons laten adviseren. En dan zelf beslissen. Hoeveel kunnen we voelen? Het intuïtief weten, het voelen, is eindeloos. We weten in ons zelf vaak wat goed voor ons is.
Beide factoren zijn van belang, zowel het cognitief onderzoeken als het intuïtief voelen. Deze basis vormt een stevige keuzebasis. Hoe kom je nu achter dat ‘eigen-weten’? Hoe weet je wie je bent? Hoe weet je wat je belangrijk vindt? Hoe weet je waarom je iets doet of juist niet? Waar komen die reacties vandaan?

Om dit toe te lichten haal ik prof. dr. Steven Reiss  erbij. Die licht in zijn boek The Reiss Motivation Profile® (2013) toe hoe de wetenschap van motivatie ons doen en laten beïnvloedt. Uit zijn empirisch onderzoek met de vraag ‘wat is onze identiteit en wat drijft ons nu écht in dit leven?’, wordt duidelijk dat wij als mens gestuurd worden door 16 levensmotieven, basic needs, die bepalen wat wij nodig hebben in ons leven. In de Reiss Motivation Profile®-test wordt de unieke identiteit van elk individu visueel in kaart gebracht. Het RMP toont het individuele karakteristieke motief- en waarden profiel.

Op welke vragen krijgen wij dan een antwoord?

• Wat is wezenlijk belangrijk voor mij in mijn leven?
• Welke keuzes wil ik maken om een zinvol leven te leiden?
• Waarom doe ik de dingen zoals ik ze doe?
• Waarom frustreren sommige zaken mij en andere juist niet?
• Waarom frustreren sommige personen mij en andere juist niet?
• Waarom ervaar ik in sommige situaties stress en in andere juist niet?

Het RMP geeft inzichten in wie we zijn, waarom we onze keuzes zó maken en welke stress er ontstaat als we die keuzes anders maken. Het RMP geeft inzichten met wie we goed kunnen werken en leven en met wie niet en waarom dat zo is.

Met andere woorden, alle basale keuzes die wij in ons leven te maken hebben, kunnen voorbereid worden door ons unieke individuele profiel te kennen. Dat klinkt logisch, heerlijk en misschien zelfs wel makkelijk. Zo van, ‘even een RMP’tje maken en ik weet wat ik moet kiezen’. Zo makkelijk is het niet. We leven ons leven immers al op dit moment; we zijn opgevoed en verkeren in sociale omgevingen. Er zijn al keuzes gemaakt, die misschien ook niet goed uitwerken. Het inzicht verschaffen, het begrijpen, is stap 1, het bewust worden en het lef hebben om de inzichten toe te passen in ons leven is een grote volgende stap.

Hiermee komen we op onze eigen verantwoordelijkheid, op onszelf uitdagen. Willen we die inzichten bewust gaan toepassen? Willen we onszelf uitdagen om te blijven nadenken welke keuzes goed voor onszelf zijn? Soms roeien we daarmee tegen de stroom in; doen we niet mee met de grote gemene deler. Het vergt moed en durf om stappen te zetten die voor onszelf goed zijn, maar ons ook op afstand zetten van de rest. Op de keper beschouwd bestaat er eigenlijk geen rest. We zijn een verzameling individuen, die met elkaar leven en werken. Ieder van ons kiest zijn eigen weg daarin.

Het zelf keuzes maken is een levenskunst. We zullen ons hele leven in meer of mindere mate worstelen met onze keuzes. En dat maakt het leven mooi en zinvol. Het geeft betekenis aan ons leven, aan onze bezigheden. We zijn in staat om een verschil te maken, voor velen of voor een enkeling. In die zin zijn keuzes met recht levenskeuzes.

Studiekeuzecoaching
Voor veel jongeren is het maken van een studiekeuze lastig. Er is veel aanbod en er is veel druk vanuit Ministerie van Onderwijs om de keuze ook ‘de juiste’ te laten zijn. Studiekeuzecoaches, verenigd in StudieKeuze Nederland (studiekeuzenederland.nl), werken met jongeren naar een zo optimaal mogelijke keuze toe. Vaste onderdelen van dit begeleidingstraject zijn persoonlijke gesprekken waar de aandacht en de focus ligt op de coachee, de persoonlijkheid, de interesse en de ontwikkelingsmogelijkheden. Soms worden er persoonlijkheidsonderzoeken en interessetesten ingezet, soms wordt het duidelijk in de gesprekken. Wat voor deze studiekeuzecoaches als een paal boven water staat, is dat de keuzestress geen stress hoeft te zijn, als je weet wie je bent. Als je eenmaal weet waarin je je kunt ontwikkelen, dan komt die ontwikkeling ook wel tot stand, op het voor de coachee passende moment. Weten wie je bent, zorgt voor voldoende zelfvertrouwen om de eigen keuzes te kunnen maken, ook op langere termijn.

Help!
Keuzes maken gaat over jezelf kennen. Over bewust met jezelf omgaan. Om jezelf te zien in relatie tot de ander. Te leren van de ander – over jezelf, over je reacties waardoor je steeds weer in staat bent om beter te begrijpen wie jij bent. We raken er niet over uitgeleerd. Voortschrijdend inzicht betekent ook dat we steeds nieuwe, aangescherpte keuzes maken, op basis van onze motivatie. Als we ontwikkelen, komen we steeds een stapje verder of dieper en ook daar passen weer nieuwe keuzes bij. Durf is nodig om met jezelf die uitdaging aan te gaan. Keuzestress is misschien wel een ander woord voor de vraag ‘Help, wie ben ik eigenlijk?’