Wat zegt jouw onbewuste er eigenlijk van? 

Als ons écht iets raakt, komen we woorden tekort. Ook een gevoel is haast niet in taal te vatten. En toch proberen we dat constant te doen. We zijn opgegroeid in een tijd en cultuur waarin de ratio, het bewijsbare, het tastbare en het verstandelijke zo belangrijk zijn geworden, dat al het andere wat in ons leeft, op de achtergrond is geraakt.

De diepte in

Na een heuse reeks van opleidingen op het gebied van NLP, transactionele analyse en systemisch werk voelde ik dat het nog steeds niet genoeg was. Ik wilde meer, ik wilde de diepte in. En zoals dat gaat met wensen, als ze maar sterk genoeg zijn, luiden ze altijd het geboortemoment in van iets wat in de wereld gezet wil worden. Ik zag licht aan het eind van het geboortekanaal toen ik in contact kwam met de dieptepsychologie van Carl Gustav Jung en via hem, later, met de oud-Indiase wijsheidstraditie van de Veda. Ik voelde voor het eerst een verbinding met een collectieve, innerlijke waarheid.

Jung beschreef de droom- en fantasiewereld van zijn patiënten en ontdekte hierdoor de boeiende wereld van het onbewuste. Dromen bleken één toegangspoort tot dat gebied te zijn. ‘De sleutel tot deze wereld kan gevonden worden als wij de taal van het onbewuste leren begrijpen’, zei Jung. Ons onbewuste spreekt in beelden tot ons, net als de archetypische personages in sprookjes, mythologen en legendes. Dit verbindt ons als mensen met elkaar, in een collectieve bewustzijnslaag, opgebouwd sinds mensengeheugenis.

Het zijn de symbolen die in ons onbewuste tot taal worden. De taal van ons mythisch bewustzijn. Van hieruit ontstonden de verhalen, die de wijsheid van onze voorouders naar onze tijd transporteren. Maar doen wij nog iets met deze oude wijsheden? Zijn zij nog actueel? Passen zij überhaupt nog in onze moderne tijd? Ik was overtuigd van wel. Mijn reis door de onderwereld begon.

Hobbyisme

Wij leven in een geglobaliseerde wereld. Onze westerse cultuur is in de afgelopen decennia enorm beïnvloed door het groeiende contact met andere culturen. Het oosten beïnvloedt het westen en omgekeerd. De bijdrage van het westen is de cognitief georiënteerde technische vooruitgang, die het rationalisme voorop stelt. Het oosten op zijn beurt heeft zijn diepgaande wijsheid van bewustzijnsontwikkeling ingebracht. Onze levensstijl kreeg belangrijke impulsen door de praxis van yoga en meditatie, en de invloed van mindfulness.

In onze cultuur zijn gevoelens ondergeschikt aan ons verstand, intuïtie is in vergetelheid geraakt en dromen zijn bedrog. Fantasie is voorbehouden aan kinderen en kunstenaars. Je verliezen in poëzie, muziek en andere kunstzinnige uitingsvormen valt voor de meeste mensen in de categorie ‘hobby’. Maar klopt het wel, wat ik hier zeg? Is het nog steeds zo, of voel jij ook de verandering in jezelf en óók bij mensen om je heen? Het lijkt wel dat er steeds meer kan en mag. Zelfs in de professionele setting van ons vak laten woorden als bewustzijnsontwikkeling op een chique manier zien dat mensen behoefte hebben aan innerlijke groei en zelfontwikkeling.

Middelen die mensen raken

Ook de ziel neemt haar intrede in de zakelijke wereld. Zo beweert Tim Cook, chairman van Apple, dat ieder bedrijf een ziel heeft. Be-zieling wordt inmiddels als een van de belangrijkste factoren van werknemersmotivatie gezien. En niemand kijkt er meer raar van op als wij roepen dat een zinvol bestaan bijdraagt aan ons werkgeluk en dat dát gevoel niet alleen maar door de hoogte van onze materiële beloning bepaald wordt.

Ook in de coachpraktijk is de tijd voorbij dat wij van mening zijn dat we met een goed gesprek het probleem kunnen oplossen. Dat, als we alles netjes op een rij hebben gezet, de conclusie die wij trekken ook daadwerkelijk het toekomstige gedrag van onze cliënten zal bepalen. Een verstandelijke overweging blijkt lang niet altijd de beste weg te zijn om een goede keuze te maken. Die maken we pas als deze ook in overeenstemming is met ons gevoel.

Kortom, wil je als coach écht iets in beweging brengen, dan moet je middelen inzetten die mensen raken. Wil je weten waar het écht over gaat, dan moet je te weten komen wat het onbewuste hierover ‘zegt’.

Via-via

Praten met het onbewuste gaat altijd via-via. Er zijn ingangen voor nodig die door een beeld, een geluid een smaak en geur of een tastbare waarneming tot ons spreken. Wonder boven wonder vinden we dan alle antwoorden waar wij met ons verstand niet onmiddellijk bij kunnen komen. Daarom is hiervoor een brug nodig. Pas als we de weg door de ‘onderwereld’ bewandeld hebben, werken we met echte, authentieke informatie die ons ongeschminkt langs de controlefuncties van ons verstand en ons sociaal wenselijk gedrag brengen.

Dit allemaal gezegd hebbende rijst de vraag: maar … hoe doe je dat dan, dat praten met het onbewuste? Het resultaat van mijn hierboven beschreven zoektocht werd een methode die ik ontwikkelde om op een laagdrempelige en speelse manier contact te kunnen leggen met het onbewuste. Je zou kunnen zeggen: zodat we kunnen horen wat het ‘zegt’.

Archetypen

Aan hand van 22 archetypen laat deze methode zien wat Jung het individuatieproces noemde, een natuurlijk ontwikkelingsproces waarbij iemand zich bewust wordt van zijn verbondenheid met de wereld om hem heen. Deze archetypen beelden de oerkenmerken van ieder proces uit. Door de associaties op de afbeeldingen worden wij verrast en geconfronteerd met de boodschap uit ons persoonlijk onbewuste. De conclusies die wij hieruit trekken, zijn zeer overtuigend omdat zij van onszelf afkomstig zijn.

Mensen reageren vaak overdonderd, spontaan en gefascineerd omdat de beelden iets spiegelen waarvan zij zich op dat moment niet bewust zijn, maar wat zij wel onmiddellijk herkennen als zij ermee geconfronteerd worden. Op deze manier kan de uitkomst als opening voor een coachgesprek dienen of ter verdieping van een reeds bekend thema.

De methode grijpt terug op de beeldtaal van mythologieën, waar in symbooltaal eeuwenoude wijsheden getransporteerd worden. Hetzelfde fenomeen komen we ook tegen in de eeuwenoude wijsheidstradities, waarvan iedere cultuur haar eigen variant kent. In al deze verschillende uitingsvormen gaat het in wezen om dezelfde vragen die alle mensen te allen tijde het meest hebben bezig gehouden. De archetypische vragen over de zin van ons bestaan, zoals: wie ben ik eigenlijk ten diepste wezen, heeft het leven een zin, waarom overkomt mij wat mij overkomt, heb ik een bepaalde opgave in het leven te vervullen, is er een oorsprong en een eind van al wat leeft, is er nog een vorm van bestaan na de dood?

Horen deze vragen enkel en alleen thuis in ons privéleven, of in de besloten kring van een religieus of filosofisch georiënteerde gespreksgroep? Ik denk van niet. Volgens Jung spelen deze oervragen een grote rol in het individuatieproces. Bij mijn methode heb ik de oude wijsheidstradities als inspiratiebron gebruikt voor de collectieve, archetypische betekenislaag die schuilgaat achter de 22 afbeeldingen.

Ons verstand dat spreekt

Als mens zijn wij compleet. Onze psyche bestaat uit verschillende bewustzijnslagen, die ons mens-zijn bepalen. Ook de primaire behoefte aan een zinvol bestaan hoort hierbij. Deze behoefte nemen we ook mee in ons arbeidzame bestaan. Als coach komen we deze intrinsieke drijfveer tegen in iedereen die wij begeleiden tijdens zijn ontwikkelprocessen. Juist als het om moeizame en pijnlijke veranderprocessen in iemands persoonlijke of professionele leven gaat.

Is dan de verstandelijke benadering van een soortgelijke situatie genoeg? Brengt ons een methodiek afgeleid van de cognitieve gedragstherapie daar waar we heen willen? Is het resultaat dat we hiermee bereiken duurzaam?

Natuurlijk gebruiken wij inmiddels allerlei hulpmiddelen om mensen in een coachingssituatie duidelijk te maken waar ze staan en hoe zij hun gedachten, gevoelens en gedrag kunnen veranderen, om zo meer controle te krijgen over hun situatie. Maar wie is dan aan het woord? Het blijft ons verstand dat spreekt.

De leegte als inspiratiebron

In de oosterse filosofie kwam ik een interessante stelling tegen, die zegt: bij alles wat een mens middels zijn verstand bedenkt, put hij uit zijn bestaande informatiebron. Daarbij trekt hij conclusies uit de gegevens waarvan hij zich reeds bewust is. Natuurlijk kunnen hieruit nieuwe inzichten voortkomen, maar zij zijn altijd gebaseerd op bekende informatie. Terwijl, als jij je bewustzijn wilt verruimen, zo wordt er gezegd, moet je uitgaan van wat je niét weet. Het niet-weten, oftewel, de leegte, is dan je inspiratiebron.

Terugkerend naar de coachpraktijk. Kan het ‘niet-weten’ uit ons onbewuste dé informatie opleveren die ons bewustzijn verruimt en daarmee nieuwe, maar wel authentieke informatie uit een hele andere bron ter beschikking stelt dan de reeds bekende? Het antwoord luidt: ja, dat kan.

En wat is daar dan het voordeel van? Als wij ons oor te luisteren leggen bij onze innerlijke waarheid, daar waar alles al bekend is, terwijl we ons er niet van bewust zijn, dan kunnen wij de verbinding leggen tussen de diepe kracht van deze innerlijke beleving en ons concluderend denkvermogen. Dit levert een uitgebalanceerd resultaat op, waarbij hart en hoofd vanuit gelijkwaardigheid ingezet kunnen worden. Uiteindelijk draait alles om balans. Zowel in de fysieke wereld áls in de metafysische wereld. Deze wetmatigheid is de basis van ons bestaan.

Wat zegt jouw onbewuste er nou eigenlijk van? Mijn inziens een niet meer weg te denken vraag bij het begeleiden van mensen in coachingssituaties.

Anne Pauen is trainer, coache en eigenaar van BOG organisatieadvies. Daarnaast schreef ze de Jungiaanse trainingsmethode: DE REIS VAN DE HELD.nl